Chiết áp là gì? Chiết áp được dùng để làm gì?

Trong lĩnh vực điện tử, chiết áp (potentiometer) là một linh kiện quan trọng và phổ biến, được ứng dụng rộng rãi trong các thiết bị điều chỉnh tín hiệu và điện áp. Trong bài viết này, RX Tradex sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về chiết áp là gì, cấu tạo, công dụng cho đến cách đo và đấu nối chiết áp một cách hiệu quả.

1. Chiết áp là gì?

Chiết áp, còn được gọi là biến trở chia áp (potentiometer), là một linh kiện điện tử có vai trò điều chỉnh điện áp trong các mạch điện, có ít nhất một tiếp điểm di động, cho phép người sử dụng điều chỉnh giá trị của điện trở và từ đó điều chỉnh điện áp phân phối.

Chiết áp hoạt động bằng cách chia điện trở thành các phần có giá trị thay đổi được, từ đó cho phép điều chỉnh điện áp tại điểm tiếp xúc di động, theo tỷ lệ với giá trị của điện trở. Trong nhiều thiết bị điện và điện tử, chiết áp được sử dụng để điều chỉnh mức tín hiệu hoặc cường độ điện. Mặc dù trong nhiều ứng dụng, công suất tiêu tán trên chiết áp chỉ ở mức nhỏ, nhưng trong một số trường hợp, nó có thể lên đến vài watt hoặc thậm chí hàng trăm watt.

2. Cấu tạo của chiết áp

Chiết áp thường có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau, nhưng nguyên lý hoạt động và cấu tạo cơ bản đều giống nhau. Dưới đây là 6 thành phần cơ bản cấu tạo nên chiết áp:

• Thân chiết áp: Thường được làm bằng nhựa hoặc kim loại, thân chiết áp chứa toàn bộ các thành phần bên trong và cung cấp khung chắc chắn cho thiết bị.
• Trục điều chỉnh: Là phần mà người dùng có thể xoay để thay đổi giá trị điện trở. Trục này kết nối với cần gạt và cho phép di chuyển tiếp điểm trượt trên bề mặt điện trở.
• Bề mặt điện trở: Đây là một dải điện trở cố định, thường làm bằng than, cermet (một hợp chất gốm và kim loại), hoặc dây quấn, được lắp bên trong chiết áp. Giá trị của điện trở sẽ thay đổi dựa trên vị trí của tiếp điểm trượt trên dải này.
• Tiếp điểm trượt (Wiper): Đây là phần tiếp xúc di động được gắn vào trục điều chỉnh. Khi xoay trục, tiếp điểm trượt sẽ di chuyển dọc theo bề mặt điện trở, tạo ra thay đổi về giá trị điện trở và điện áp ra.
• Chân kết nối: Chiết áp thường có ba chân kết nối. Hai chân ngoài cùng nối với hai đầu của bề mặt điện trở, chân giữa (chân wiper) nối với tiếp điểm trượt. Giá trị điện trở giữa chân giữa và mỗi chân ngoài sẽ thay đổi khi xoay trục.
• Cần gạt: Được gắn với trục điều chỉnh và giúp di chuyển tiếp điểm trượt khi có sự thay đổi góc của trục.

3. Công dụng của chiết áp là gì?

Chiết áp được ứng dụng rộng rãi trong các hệ thống khuếch đại công suất và xử lý âm thanh, chẳng hạn như amply, mixer, cục đẩy, vang số, và nhiều thiết bị khác. Chúng thường được tích hợp trực tiếp vào mạch của thiết bị âm thanh hoặc sử dụng như một thiết bị độc lập để điều chỉnh âm lượng và chất lượng âm thanh một cách linh hoạt.

4. Có bao nhiêu loại chiết áp?

Trong thực tế, chiết áp có nhiều loại và được phân loại dựa trên các đặc điểm khác nhau. Tuy nhiên, trong lĩnh vực kỹ thuật, chiết áp thường được chia thành hai loại phổ biến: chiết áp 3 chân và chiết áp 6 chân.

1. Chiết áp 3 chân

Chiết áp 3 chân là loại đơn giản và thông dụng nhất. Thường được thiết kế như một Dimmer, chúng chủ yếu được ứng dụng trong các thiết bị điện dân dụng. Cấu tạo của chiết áp 3 chân gồm ba bộ phận chính: con chạy (wiper), cuộn dây điện trở lớn làm từ hợp kim, và ba chân kết nối với mạch điện. Ngoài ra, chiết áp này có nút xoay giúp điều chỉnh điện trở, từ đó điều khiển các thiết bị điện.

2. Chiết áp 6 chân

Dù không phổ biến như chiết áp 3 chân, chiết áp 6 chân vẫn đóng vai trò quan trọng trong nhiều thiết bị, đặc biệt là trong hệ thống âm thanh. Loại chiết áp này có 6 tiếp điểm để nhận và truyền tín hiệu, và được chia thành hai dạng chính: chiết áp 6 chân đôi (2 tầng) và chiết áp 6 chân 1 tầng.

• Chiết áp 6 chân đôi: Loại này hoạt động tương tự như chiết áp 3 chân, nhưng thay vì cần sử dụng hai chiết áp 3 chân riêng lẻ, người ta có thể thay thế bằng một chiết áp 6 chân đôi để tiết kiệm không gian và linh kiện. Mỗi tầng trong chiết áp này sẽ kết nối với một kênh âm thanh (trái và phải), giúp điều chỉnh đồng bộ cả hai loa chỉ với một lần vặn nút.
• Chiết áp 6 chân 1 tầng: Hoạt động phức tạp hơn, loại này cho phép điều chỉnh tối đa bốn thiết bị và truyền tín hiệu cố định cho một thiết bị khác, thường dùng trong các ứng dụng yêu cầu sự điều chỉnh linh hoạt và chính xác.

Sự đa dạng của chiết áp giúp chúng phù hợp với nhiều ứng dụng khác nhau, từ các thiết bị đơn giản như quạt và đèn, đến các hệ thống phức tạp như âm thanh và điều khiển.

5. Cách đo chiết áp chuẩn

Thông số kỹ thuật của các linh kiện điện tử, bao gồm chiết áp, thường được nhà sản xuất ghi trực tiếp trên thiết bị. Tuy nhiên, để kiểm tra chiết áp có còn hoạt động tốt hay không, chúng ta có thể tự đo đạc giá trị của nó. Mặc dù kết quả có thể chênh lệch một chút do yếu tố dòng điện, phương pháp này vẫn cho phép chúng ta đánh giá chính xác khả năng hoạt động của chiết áp.

Các Bước Đo Chiết Áp:

• Chuẩn bị thiết bị: Sử dụng đồng hồ vạn năng và đặt thang đo của đồng hồ ở mức cao hơn giá trị điện trở tối đa của chiết áp.
• Kết nối giắc đo: Gắn giắc đen vào cực âm và giắc đỏ vào cực dương của đồng hồ vạn năng.
• Thực hiện đo:
  • Đặt núm xoay của chiết áp về vị trí tối thiểu (kịch trái).
  • Gắn que đo vào hai đầu của chiết áp.
  • Từ từ vặn núm chiết áp về phía tối đa (kịch phải) và quan sát sự thay đổi giá trị điện trở trên đồng hồ.
  • Có thể lặp lại thao tác này theo chiều ngược lại.
• Tổng hợp kết quả: Lặp lại quá trình đo nhiều lần, ghi nhận các kết quả và tính giá trị trung bình. Nếu giá trị này gần bằng với thông số ghi trên chiết áp, thiết bị vẫn hoạt động bình thường. Nếu giá trị lệch nhiều, có thể chiết áp đã hỏng hoặc cách đo chưa chuẩn.

Một Số Lưu Ý Khi Đo Chiết Áp:

• Đảm bảo mạch không còn nguồn điện: Trước khi tiến hành đo, hãy chắc chắn rằng chiết áp đã được ngắt kết nối khỏi nguồn điện để tránh nguy hiểm và sai lệch kết quả.
• Tránh tiếp xúc trực tiếp: Không để tay chạm đồng thời vào cả que đo và chân chiết áp vì điều này có thể gây nhiễu và làm cho kết quả không chính xác.

Việc đo chiết áp khá đơn giản, nhưng để đạt độ chính xác cao, chúng ta nên thực hiện nhiều lần và so sánh kết quả. Nếu giá trị trung bình đo được sát với giá trị chuẩn từ nhà sản xuất, chiết áp vẫn còn sử dụng tốt. Nếu kết quả lệch nhiều, có thể cân nhắc thay thế chiết áp để đảm bảo hiệu suất hoạt động của thiết bị.

6. Cách đấu chiết áp quạt trần

Việc đấu nối chiết áp quạt trần không quá phức tạp, có thể tham khảo sơ đồ dưới đây để thực hiện:

Nhìn vào sơ đồ, doanh nghiệp sẽ thấy cách đấu nối chiết áp cho quạt trần đơn giản hơn so với các thiết bị âm thanh. Chỉ cần vài bước cơ bản, ta có thể hoàn tất việc lắp đặt chiết áp trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, cần chú ý đảm bảo đấu đúng cực và chân chiết áp. Các ký hiệu màu sắc trên dây sẽ giúp doanh nghiệp nhận biết và kết nối chính xác, với các dây có màu tương đồng được nối với nhau.

7. Tổng kết

Hy vọng bài viết trên đây đã giúp doanh nghiệp có cái nhìn tổng quan về “chiết áp là gì”, cũng như cách sử dụng chúng hiệu quả. Ngoài ra, nếu doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực điện tử và muốn cập nhật những xu hướng công nghệ mới nhất, đừng bỏ lỡ NEPCON Vietnam 2024 – triển lãm điện tử về SMT, Công nghệ kiểm tra, Thiết bị và Công nghiệp hỗ trợ cho sản xuất điện tử lớn nhất và duy nhất tại Việt Nam do RX Tradex Vietnam tổ chức, sẽ diễn ra từ ngày 11-13/09 tại Cung Hữu Nghị Việt Xô (I.C.E), Hà Nội.. Đây là cơ hội để doanh nghiệp gặp gỡ các đối tác, khám phá các giải pháp tiên tiến trong lĩnh vực công nghiệp điện tử và mở rộng mạng lưới kinh doanh. Đăng ký tham gia ngay cho nhà triển lãm hoặc khách tham quan triển lãm.