Công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử: Triển vọng lớn cho doanh nghiệp Việt Nam

Trong những năm gần đây, ngành công nghiệp điện tử và công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử đã trở thành một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xuất khẩu của Việt Nam.Với đóng góp hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia vào năm 2021 và 2022, ngành công nghiệp điện tử không chỉ là trụ cột của nền kinh tế mà còn là biểu tượng cho sự phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước. Tuy nhiên, trước bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử của Việt Nam, đặc biệt tại Hà Nội, đang đối mặt với nhiều thách thức và nguy cơ tụt hậu công nghệ. Để duy trì và nâng cao vị thế, việc triển khai các giải pháp đột phá là cần thiết nhằm phát triển mạnh mẽ và bền vững ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử.

1. Nguy cơ tụt hậu công nghệ – Công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử

Trong thập kỷ gần đây, ngành công nghiệp điện tử và công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử đã đóng góp một phần lớn vào kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia vào năm 2021 và 2022, đạt mức 371,85 tỷ USD.

Năm 2021, Việt Nam đạt thặng dư thương mại 4 tỷ USD, trong đó ngành điện tử đóng góp mức thặng dư lên tới 11,5 tỷ USD. Năm 2022, với thặng dư 11,2 tỷ USD, ngành công nghiệp điện tử tiếp tục góp phần lớn vào việc duy trì cân đối cán cân thương mại và ngoại hối cho đất nước.

Tuy nhiên, do tác động từ biến động kinh tế toàn cầu, tốc độ tăng trưởng của ngành này đã giảm xuống còn 5,76% vào năm 2022, so với mức 13% năm 2021, 9,7% năm 2020 và 10,8% năm 2019.

Theo Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, hầu hết các doanh nghiệp trong ngành này đều có quy mô vốn và nhân lực hạn chế, với phần lớn thuộc các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các doanh nghiệp có vốn dưới 1 triệu USD – 5 triệu USD chiếm tỷ lệ từ 21% đến 26%.

Đến cuối năm 2022, hơn 200 doanh nghiệp tại Việt Nam đã trở thành nhà cung cấp cấp 1, 2, 3 cho Samsung, trong đó có 52 doanh nghiệp đạt cấp 1. Tương tự, LG Việt Nam và Canon Việt Nam cũng có chuỗi cung ứng dài hạn với nhiều doanh nghiệp địa phương.

Tuy nhiên, ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Các chính sách hiện tại chưa kịp thích nghi với sự biến đổi nhanh chóng của thế giới công nghiệp 4.0. Việt Nam cần điều chỉnh chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp và thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Việc chuyển đổi số trong các doanh nghiệp Việt Nam vẫn diễn ra chậm chạp. Phần lớn các doanh nghiệp chỉ sử dụng máy vi tính với mục đích thông thường, chưa có sự chuẩn bị đầy đủ cho các ứng dụng công nghệ sâu hơn. Các nỗ lực đầu tư vào số hóa hiện chỉ chiếm khoảng 20% tổng số doanh nghiệp trong cả nước.

2. Thay đổi để kịp thời nắm bắt cơ hội

Đại diện của Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) nhận định rằng năm 2023, nền kinh tế thế giới vẫn còn trong giai đoạn suy thoái nhẹ và cục bộ. Mặc dù lạm phát đã qua đỉnh, nhưng đây lại là thời điểm mà các doanh nghiệp và người dân phải chịu tác động lớn nhất. Giá hàng hóa giảm, nhưng nhu cầu tiêu dùng, đặc biệt là đối với sản phẩm điện và điện tử, không tăng lên.

Đại dịch Covid-19 đã tạo ra những thay đổi đáng kể trong thói quen và hành vi tiêu dùng. Khách hàng ngày nay ưa chuộng mua sắm trực tuyến và quan tâm nhiều hơn đến tính ứng dụng thực tế của các sản phẩm/thiết bị điện tử thay vì các thiết bị cao cấp (flagship). “Trước Covid-19, khách hàng thường xuyên thay đổi thiết bị cao cấp, nhưng hiện nay nhu cầu này đã giảm đi đáng kể. Các nhà sản xuất điện tử đang điều chỉnh định hướng tổ chức và năng lực sản xuất để phù hợp với hành vi tiêu dùng mới,” bà Hương phân tích.

Theo các chuyên gia kinh tế, Việt Nam đang hưởng lợi từ những thay đổi này. Đây là cơ hội để Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và gia tăng giá trị nội địa. Sự thay đổi chuỗi cung ứng sau Covid-19 mang lại cơ hội gia tăng xuất khẩu sang các thị trường khó tính, khi họ tìm kiếm nguồn hàng từ các thị trường mới nổi như Việt Nam. Xu hướng dịch chuyển đầu tư và sản xuất sang Việt Nam cũng tạo cơ hội thu hút FDI, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử.

Sự thúc đẩy liên kết kinh tế song phương và khu vực, cùng với việc phê chuẩn các hiệp định tự do thương mại thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, đã tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và đầu tư vào các ngành công nghệ cao, đặc biệt là điện tử.

Ông Vũ Trọng Tài, Tổng Giám đốc RX Tradex Việt Nam, cho rằng cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp điện tử đang đan xen. “Các doanh nghiệp cần chuyển đổi nhanh chóng để nắm bắt cơ hội,” ông Tài nhấn mạnh. 

Hiện tại, các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam phần lớn là nhỏ và vừa, sản xuất manh mún, công nghệ chưa cao, dẫn đến năng suất hạn chế và chất lượng chưa đạt yêu cầu của khách hàng. Chuỗi cung ứng chưa khép kín và thiếu sự đồng bộ, các nhà máy chưa kết nối chặt chẽ với nhau, làm cho cơ hội dễ dàng đến và cũng dễ dàng mất đi. Trong khi đó, Ấn Độ đang phát triển mạnh mẽ và mong muốn lấy lại vị thế trung tâm sản xuất từ Trung Quốc, với lợi thế nguồn nhân lực dồi dào và nguyên liệu giá rẻ.

Việt Nam đang trong giai đoạn thuận lợi, vì vậy doanh nghiệp cần nhanh chóng thay đổi để tận dụng cơ hội này và thúc đẩy quá trình số hóa. Chính phủ cần điều chỉnh chính sách hỗ trợ doanh nghiệp kịp thời, thúc đẩy các doanh nghiệp Việt phát triển mạnh mẽ và tham gia tích cực vào chuỗi cung ứng ở vị trí công nghệ cao hơn.

3. Công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử tại Hà Nội 

3.1. Thực trạng phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử ở Hà Nội: Vượt qua rào cản để bứt phá

Trong hơn 30 năm phát triển, ngành công nghiệp điện tử Việt Nam, đặc biệt là tại Hà Nội, vẫn chủ yếu tập trung vào việc lắp ráp sản phẩm cho các thương hiệu nước ngoài. Các doanh nghiệp điện tử tại Hà Nội vẫn khai thác các sản phẩm cũ với lợi nhuận thấp, và giá trị gia tăng chỉ tăng từ 5% đến 10% mỗi năm. Điều này dẫn đến việc các doanh nghiệp FDI trong lĩnh vực điện tử phải đối mặt với áp lực giảm chi phí linh kiện và nâng cao giá trị sản phẩm sản xuất trong nước. Tuy nhiên, do số lượng doanh nghiệp hỗ trợ ít và chất lượng linh kiện chưa đạt tiêu chuẩn, phần lớn các doanh nghiệp FDI phải nhập khẩu linh kiện từ các nước khác.

Tỷ lệ cung ứng nội địa cho các nhà lắp ráp rất thấp và chủ yếu được đảm nhiệm bởi các doanh nghiệp FDI. Sản phẩm công nghiệp hỗ trợ chủ yếu được sản xuất hoặc nhập khẩu bởi các doanh nghiệp FDI. Doanh nghiệp nội địa sản xuất linh kiện thường có chất lượng thấp, giá thành cao và công nghệ lạc hậu, dẫn đến việc các sản phẩm này chỉ tiêu thụ được trong nội bộ các doanh nghiệp nội địa.

Các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử tại Hà Nội đã có những nỗ lực trong việc đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, do phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thiếu vốn, nên quá trình đổi mới gặp nhiều khó khăn. Theo khảo sát của Trung tâm Phát triển doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ (SIDEC, 2019), các doanh nghiệp chủ yếu sử dụng công nghệ từ Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc và châu Âu, với trình độ công nghệ ở mức trung bình.

Trong việc đổi mới tổ chức sản xuất, nhiều doanh nghiệp đã tích cực áp dụng các tiêu chuẩn và công cụ quản lý hiện đại như ISO 9000, 5S và Kaizen. Tuy nhiên, hầu hết các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tổ chức lại sản xuất do chất lượng nguồn nhân lực và thiếu vốn.

Hà Nội đã phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng gồm 17 khu công nghiệp với tổng diện tích gần 3.500ha. Các khu công nghiệp như Thăng Long – Nội Bài, Thạch Thất – Quốc Oai, Nam Thăng Long,… có tỷ lệ lấp đầy trên 95%. Trong thời gian qua, các khu công nghiệp này đã thu hút nhiều dự án đầu tư lớn, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử và cơ khí.

Dù có nhiều tiến bộ, ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử Hà Nội vẫn đối mặt với nhiều thách thức như:

• Số lượng doanh nghiệp hỗ trợ ít: Chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, với chất lượng linh kiện còn hạn chế, phần lớn phải nhập khẩu từ nước ngoài.
• Công nghệ lạc hậu: Nhiều doanh nghiệp chưa đổi mới công nghệ kịp thời, dẫn đến giá trị gia tăng thấp.
• Hạn chế trong liên kết: Liên kết giữa các doanh nghiệp trong cùng chuỗi cung ứng còn yếu, chưa tạo được động lực phát triển mạnh mẽ.

3.2. Đề xuất phương án phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử tại Hà Nội trong tương lai gần

Để nâng cao giá trị gia tăng và phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử tại Hà Nội trong thời gian tới, cần tập trung vào các giải pháp sau:

3.2.1. Thúc Đẩy Tăng Dung Lượng Cầu Thị Trường

Cần đẩy mạnh việc tăng cường cung cấp và hỗ trợ thông tin, cũng như tổ chức các hoạt động giới thiệu và xúc tiến thương mại cho các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử. Điều này giúp các doanh nghiệp tiếp cận và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu thị trường, tiếp cận khách hàng tiềm năng, và nắm bắt thông tin về nhu cầu từ các tập đoàn đa quốc gia thông qua các hội nghị, hội thảo do các cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội và trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp tổ chức.

Hiện tại, nhiều chương trình xúc tiến thương mại và hỗ trợ thông tin đã được triển khai thông qua các hiệp hội doanh nghiệp như Hiệp hội Doanh nghiệp Vừa và Nhỏ, Hiệp hội Các Doanh nghiệp Công nghiệp Hỗ trợ Thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, vẫn còn ít doanh nghiệp tận dụng được các cơ hội này. Các tổ chức hiệp hội cần phát huy tốt hơn vai trò cầu nối giữa các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử trong nước với các tập đoàn lắp ráp ở Việt Nam và quốc tế.

3.2.2. Nâng Cao Chất Lượng Nguồn Nhân Lực

Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và xu hướng Cách mạng Công nghiệp 4.0, việc nâng cao chất lượng nhân lực càng trở nên cấp thiết.

Về phía thành phố:  Hà Nội cần có chính sách thu hút chuyên gia từ các nước công nghiệp phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc để hỗ trợ xây dựng công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử, đào tạo nhân lực và hướng dẫn tiếp cận công nghệ hiện đại. Chính sách ưu đãi thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia là một trong những biện pháp có thể xem xét. Bên cạnh đó, cần nâng cao hiệu quả đào tạo nguồn nhân lực công nghiệp tại Hà Nội, tạo ra lực lượng nòng cốt đáp ứng yêu cầu của các nhà lắp ráp trong nước và tham gia chuỗi sản xuất toàn cầu. Việc này có thể được thực hiện thông qua hợp tác giữa cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và các tập đoàn lớn như Samsung, Canon.

Về phía doanh nghiệp:  Các doanh nghiệp nên tận dụng các cơ sở đào tạo hiện có như Trường Đại học Công nghiệp, các trường đại học kỹ thuật, cao đẳng và trung cấp để đào tạo nguồn nhân lực. Đồng thời, liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp khác để đáp ứng nhu cầu thực tế, mời chuyên gia đào tạo sâu hơn. Các doanh nghiệp cũng có thể thu hút thực tập sinh đã làm việc tại các nhà máy sản xuất công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử ở nước ngoài trở về làm việc tại các doanh nghiệp trong nước.

3.2.3. Tăng Cường Khả Năng Thực Thi Chính Sách

Hà Nội cần tăng cường cam kết mạnh mẽ trong việc thực thi các chính sách phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử. Thực tế cho thấy, nếu không có nền tảng chính trị vững chắc, các chính sách dễ bị thất bại khi đối mặt với các chính sách khác. Trước khi Nghị định số 111/2015/NĐ-CP ra đời, các chính sách phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử hầu như không hiệu quả do thiếu cơ sở pháp lý. Nghị định này thể hiện bước tiến quan trọng, thể hiện sự quan tâm và cam kết của Nhà nước đối với phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ. Trong tương lai, nếu Chính phủ luật hóa các chính sách phát triển công nghiệp hỗ trợ, các doanh nghiệp sẽ được hưởng lợi nhiều hơn từ chính sách này.

4. Kết luận

Với tiềm năng lớn và sự hỗ trợ từ chính sách, ngành công nghiệp hỗ trợ điện tử đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá và trở thành một phần quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Để tận dụng tối đa những cơ hội này, các doanh nghiệp cần nhanh chóng đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy liên kết mạnh mẽ hơn với các tập đoàn lớn trên thế giới. Đồng thời, việc điều chỉnh và thực thi chính sách một cách hiệu quả từ phía chính phủ sẽ đóng vai trò then chốt trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển. 

Một trong những cơ hội quan trọng để các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ngành điện tử có thể tiếp cận công nghệ mới, mở rộng mạng lưới đối tác và tìm kiếm thị trường mới chính là tham gia các sự kiện triển lãm chuyên ngành. Vietnam Manufacturing Expo 2024 là sự kiện hàng đầu về công nghệ sản xuất và công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam do RX Tradex Vietnam tổ chức, nơi quy tụ hàng trăm doanh nghiệp, tập đoàn lớn trong và ngoài nước. Tham gia triển lãm này không chỉ giúp các doanh nghiệp giới thiệu sản phẩm, dịch vụ mà còn là cơ hội để cập nhật những xu hướng công nghệ tiên tiến, học hỏi kinh nghiệm từ các chuyên gia hàng đầu và xây dựng các mối quan hệ hợp tác bền vững.

Đăng ký tham gia ngay tại đây.