Công nghiệp ô tô xe máy tham gia chuỗi toàn cầu
Ngành công nghiệp ô tô và xe máy là một trong những ngành công nghiệp mũi nhọn, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và xu hướng toàn cầu hóa, việc tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu là mục tiêu quan trọng để các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng, thách thức và cơ hội của ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam trong việc tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể trong những năm qua. Theo báo cáo của Hiệp hội Các Nhà Sản Xuất Ô Tô Việt Nam (VAMA), năm 2022 doanh số bán ô tô tại thị trường trong nước đạt gần 500.000 chiếc. Đây là một dấu mốc quan trọng, cho thấy Việt Nam đang bước vào giai đoạn “ô tô hóa”, với tỷ lệ sở hữu ô tô ngày càng tăng. Ngành xe máy cũng không kém phần sôi động, với hàng triệu chiếc được tiêu thụ mỗi năm. Năm 2023, cả thị trường ô tô và xe máy Việt Nam đều gặp nhiều khó khăn. Doanh số ô tô đạt 301.989 xe, giảm 25% so với năm 2022, và xe máy đạt 2.516.212 xe, giảm 16,21% so với năm 2022. Tiêu thụ ô tô và xe máy giảm dẫn đến các nhà sản xuất phải cắt giảm sản lượng, giảm lượng xe nhập khẩu, ảnh hưởng không nhỏ đến chuỗi cung ứng đầu-cuối. Trong đó, nhiều doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ (CNHT) trong nước đối mặt với tình trạng cắt giảm đơn hàng, thậm chí mất thị trường vào tay các đối thủ cạnh tranh.
Hiện tại, ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam chủ yếu tập trung vào lắp ráp, với phần lớn linh kiện phải nhập khẩu từ nước ngoài. Tuy nhiên, tỷ lệ nội địa hóa của các sản phẩm ô tô và xe máy vẫn còn thấp. Đối với ô tô dưới 9 chỗ ngồi, tỷ lệ nội địa hóa chỉ dưới 20%, trong khi đó, các hãng xe máy như Honda Việt Nam, Yamaha Việt Nam đã đạt tỷ lệ nội địa hóa hơn 95%. Công nghiệp hỗ trợ ô tô và xe máy tại Việt Nam còn yếu về năng lực quản trị và công nghệ. Theo báo cáo của Toyota Việt Nam, có trên 75% doanh nghiệp gặp vấn đề về phương thức sản xuất, tiêu chuẩn hóa thao tác và tổ chức cải tiến sản phẩm. Số lượng doanh nghiệp tham gia cung cấp linh kiện phụ tùng cho ngành ô tô còn rất ít, chỉ chiếm khoảng 30% trong tổng số gần 5.000 doanh nghiệp. Ngoài ra, các doanh nghiệp CNHT trong nước đang chịu sức ép lớn từ các doanh nghiệp mới nổi, chuyển dịch từ các khu công nghiệp ở Trung Quốc sang Việt Nam. Họ có công nghệ và nguồn tài chính vững chắc, có thể sản xuất quy mô lớn và nhanh chóng xây dựng mạng lưới các công ty con hình thành chuỗi sản xuất cụm chi tiết để cung cấp cho thị trường trong nước và xuất khẩu.
Một trong những thách thức lớn nhất đối với các doanh nghiệp Việt Nam là năng lực cạnh tranh thấp. Nhiều doanh nghiệp chưa đạt được các tiêu chuẩn chất lượng cao, độ an toàn và các yếu tố môi trường mà các nhà sản xuất ô tô lớn yêu cầu. Đồng thời, họ còn thiếu vốn đầu tư và chưa có đủ năng lực để chuyển giao công nghệ tiên tiến. Để gia nhập chuỗi cung ứng linh kiện ô tô, các doanh nghiệp phải đạt tiêu chuẩn rất cao về chất lượng, độ an toàn và các yếu tố môi trường. Với nhà cung cấp cấp 2, cấp 3, cần phải tuân thủ chặt chẽ yêu cầu sản xuất như chất lượng, chi phí và giao hàng. Riêng nhà cung cấp cấp 1 cần thỏa mãn thêm yêu cầu về năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D). Tuy nhiên, ngay cả khi đã đáp ứng đủ các tiêu chí kể trên, doanh nghiệp cũng gặp khó khăn do thiếu vốn đầu tư hoặc chưa đạt trình độ để chuyển giao công nghệ hoặc cả hai.
Năng lực quản trị của các doanh nghiệp Việt Nam trong ngành công nghiệp ô tô và xe máy còn nhiều hạn chế. Nhiều doanh nghiệp không có tiêu chuẩn hóa về thao tác công việc, trang thiết bị và tư thế làm việc, dẫn đến lãng phí và hiệu suất sản xuất thấp. Đa số doanh nghiệp không có tiêu chuẩn hóa về thao tác công việc, tiêu chuẩn hóa trang thiết bị, tư thế làm việc khó và lượng công việc nặng nhọc. Điều này gây nên lãng phí và lượng hàng tồn kho lớn. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành này chưa có khả năng đầu tư vào công nghệ hiện đại và tự động hóa. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực có tay nghề cao và kiến thức chuyên môn còn thiếu, ảnh hưởng đến khả năng sản xuất và cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp vẫn sử dụng các công nghệ sản xuất lỗi thời, không theo kịp xu hướng phát triển của ngành công nghiệp ô tô toàn cầu.
Các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành công nghiệp ô tô và xe máy thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn đầu tư. Việc thiếu vốn làm hạn chế khả năng đầu tư vào công nghệ, mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. Điều này càng trở nên nghiêm trọng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt với các doanh nghiệp FDI có tiềm lực tài chính mạnh. Mặc dù thị trường ô tô và xe máy Việt Nam có tiềm năng phát triển lớn, nhưng nhu cầu tiêu thụ vẫn chưa ổn định và chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố kinh tế vĩ mô. Sự biến động của thị trường có thể ảnh hưởng đến kế hoạch sản xuất và kinh doanh của các doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh và khủng hoảng kinh tế toàn cầu.
Việc tăng cường hợp tác quốc tế là một trong những cơ hội lớn cho ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp đã thiết lập quan hệ đối tác với các nhà sản xuất lớn trên thế giới như Toyota, Honda, nhằm nâng cao năng lực sản xuất và quản trị. Năm 2023 là một năm thành công trong hoạt động ngoại giao khi Việt Nam lần lượt tiếp đón Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol, Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Trong khuôn khổ các chuyến thăm cấp nhà nước, hàng loạt văn kiện, biên bản ghi nhớ đã được ký kết giữa các bên, thể hiện quan hệ bang giao bền chặt và hữu nghị.
Các doanh nghiệp Việt Nam cần đầu tư vào công nghệ hiện đại, tự động hóa và chuyển đổi số để nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc áp dụng các công nghệ mới sẽ giúp giảm chi phí sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng cường khả năng tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các tổ chức tài chính trong việc cung cấp các gói hỗ trợ tài chính và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ. Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển công nghiệp ô tô và xe máy, đặc biệt là công nghiệp hỗ trợ. Các chính sách này bao gồm ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn và khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ. Chính phủ cũng cần tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực cần thiết để phát triển.
Với dân số đông và nhu cầu sử dụng ô tô, xe máy ngày càng tăng, thị trường Việt Nam là một điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư. Dự báo đến năm 2025, quy mô thị trường ô tô Việt Nam sẽ đạt khoảng 800-900 nghìn xe/năm, tạo ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng. Việc tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước và quốc tế sẽ giúp nâng cao năng lực sản xuất và đáp ứng nhu cầu thị trường. Phát triển công nghiệp hỗ trợ là yếu tố then chốt để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và tăng cường năng lực cạnh tranh của ngành ô tô và xe máy. Chính phủ cần có các chính sách khuyến khích và hỗ trợ phát triển công nghiệp hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia vào chuỗi cung ứng. Việc xây dựng các khu công nghiệp chuyên biệt, cung cấp cơ sở hạ tầng hiện đại và dịch vụ hỗ trợ cũng sẽ giúp thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp hỗ trợ.
Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp ô tô và xe máy. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào chương trình đào tạo chuyên sâu, hợp tác với các trường đại học và viện nghiên cứu để phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao. Chính phủ cũng nên có các chính sách hỗ trợ đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn cao trong ngành này. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển là cần thiết để các doanh nghiệp có thể cạnh tranh và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các doanh nghiệp cần xây dựng các trung tâm R&D, hợp tác với các tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước để phát triển các sản phẩm mới, cải tiến công nghệ và nâng cao chất lượng sản phẩm. Chính phủ cũng nên có các chính sách hỗ trợ tài chính và khuyến khích các hoạt động R&D trong ngành công nghiệp ô tô và xe máy.
Để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, các doanh nghiệp cần xây dựng thương hiệu mạnh và thực hiện các chiến lược marketing quốc tế. Việc tham gia các triển lãm quốc tế, quảng bá sản phẩm trên các kênh truyền thông toàn cầu và xây dựng mối quan hệ với các đối tác quốc tế sẽ giúp nâng cao uy tín và mở rộng thị trường. Các doanh nghiệp cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế để mở rộng thị trường xuất khẩu. Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ xuất khẩu, giảm thuế và thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế. Đổi mới và sáng tạo là yếu tố quyết định để các doanh nghiệp có thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới, cải tiến quy trình sản xuất và áp dụng các công nghệ tiên tiến. Chính phủ cũng nên có các chính sách hỗ trợ đổi mới và sáng tạo, khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào các dự án nghiên cứu và phát triển.
Chính phủ cần đầu tư vào xây dựng hạ tầng công nghiệp hiện đại, bao gồm các khu công nghiệp chuyên biệt, hệ thống giao thông và logistics, cung cấp điện, nước và các dịch vụ cơ bản khác. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển sản xuất và kinh doanh, đồng thời thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp nước ngoài. Chính phủ cần tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, giảm bớt các rào cản hành chính và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển. Việc này bao gồm việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính, cải thiện hệ thống pháp lý và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực cần thiết để phát triển.
Ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức trong việc tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Để đạt được mục tiêu này, các doanh nghiệp cần nâng cao năng lực cạnh tranh, đầu tư vào công nghệ và nguồn nhân lực, tăng cường hợp tác quốc tế và phát triển công nghiệp hỗ trợ. Với sự hỗ trợ từ chính phủ và nỗ lực của các doanh nghiệp, ngành công nghiệp ô tô và xe máy Việt Nam có thể phát triển bền vững và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, góp phần thúc đẩy nền kinh tế quốc gia phát triển.
Nguồn: ckds.vn
